Pajtim Statovci, shqiptari vetëm 28 vjeçar, është zgjedhur shkrimtari i vitit në Helsinki, Finlandë.
Statovcit për romanin e tij të veçantë “Macja ime Jugosllavia” iu dha çmimi për vitin 2014 nga “Helsingin Sanomien”, gazeta e përditshme dhe ndër më të vjetrat në Finlandë.
Vepra e tij përkthyer deri më tani në 8 gjuhë të ndryshme.
Për këtë është mbajtur një aktivitet, e ceremonia qendrore do të jetë premierë në vjeshtë në Teatrin Kombëtar në Helsinki.
Romani i tij i dytë, “Zemra e Tiranës” është botuar në vitin 2016, e rëndit atë sërish të pestin për çmimin shkrimtari i vitit.
Përzgjedhja është bërë nga një grup shkrimtarësh në Helsinki.
Për Statovcin kanë shkruar edhe mediat e njohura në botë kohë më parë, duke e vlerësuar si shkrimtar që premton shumë.
Autori i “My Cat Yougoslavia” shpjegon pse ka kuptim për tregimin e tij të dyfishtë të migrimit të përfshijë një bisedë, një mace homofobike.
Shumë novela të para janë të publikuara fillimisht si novela, reagime ndaj romaneve të romancës dhe epikave deri në 700 faqe që iu paraprijnë( tani të harruara mëshirshëm në sirtare).
Por, ky nuk është rasti për Pajtim Statovcin. “My Cat Yougoslavia”, i cili ka fituar lavdërime nga the New York Times dhe New Yorker- nuk është vetëm novela e parë që ka provuar të shkruaj, por pjesa e parë e fiksionit që ka shkruar.
“Isha duke punuar në një dyqan ushqimor, ndërsa në të njëjtën kohë studioja letërsi krahasuese në Universitetin e Helsinkit”, thotë ai.
“Një natë, pas një ndërrimi të natës, i frustruar dhe i ngopur me punën time, e pyeta veten : Çfarë jam duke pritur ?
18 muaj më vonë, vetëm 21 vjeç, ai kishte përfunduar draftin e parë të My Cat Yougoslavia.
Por përderisa tani autori Statovci, poliglot, dinjizot i bukur dhe shumë i sukseshëm për moshën e tij- tani 27 vjec- mund ta bëj të shkruarit të duket i lehtë, i është dashur një fëmijëri turbulente për ta arritur këtu.
Ai ka lindur në Kosovë ne vitin 1990, disa vite para se lufta në Jugosllavi të fillonte, dhe kishte ëndërruar të ishte një shkrimtar që nga fëmijëria.
“Si fëmijë isha i ndjeshëm dhe i dobët në pikën që pretendoja se isha në ngjarjet që kisha konsumuar, që i lija jetën e protagonistëve sepse jeta në trillim ishte shumë më interesante se sa ajo që jetoja”.
Statovci më siguron se novela e tij “ është një punë fiktive që nga fillimi deri në fund”, ai pranon të ketë përfshirë disa element autobiografike. Si një nga protagonistët e tij, Emine, ai iki nga shtëpia e tij me familjen për në Finlandë.
Vrojtime e tij në lidhje me kombësinë , racizmin dhe migrimit vijnë nga vetë eksperienca e tij, njësoj sikurse edhe njerëzit përreth tij .
Bekimi, personazhi tjetër i tij, flet se si u rrit si një migrant shqiptar në Finland.
“Një ditë do ta kuptosh se të provosh të bëhesh i barabartë me ta, do të të përçmojnë më shumë”, ai thërret në fjalët e babait të tij për finlandezët.
My Cat Yougoslavia është e bërë nga dy ngjarje : njëra është një tregim i magjishëm realist që përcjell një burrë të ri, homoseksual-Bekimin dhe lidhjen e tij me një mace njerëzore të bezdisshme që flet .
Tjetra, për Eminen, është një portretizim realist i një nëne që ikë në Finlandë me familjen e saj gjatë 1980-ve.
Bekimi është fëmija i Eminës, por që vështirë vërehet nga raporti i tyre.
“Shpeshherë ekziston një hapësirë mes gjeneratave më të vjetra dhe më të reja, në familjet që kanë migruar nga një kulturë në tjetrën. Dhe ndonjëherë nuk ka zgjidhje për të gjetur, nuk ka dialog , nuk kuptohen, thotë Statovci “ dhe hapësira vetëm sa bëhet më e madhe dhe më e thellë dhe distanca mes të dy botëve vetëm sa rritet , nuk mbyllet kurrë”.
Realizmi magjik, thotë Statovci “ nuk ia ndien për muret dhe nuk ka kufizime , përderisa realiteti ka. Ka rregulla, norma dhe kode të sjelljes.
Pas takimit të parë në një klub homoseksualësh, shoqërimi i maces së Bekimit i bezdisshëm, gërryes homofobik, fanatik – por Bekimi mendon se dashuria që merr nga macja është më e fortë e më e fuqishme për shkak të kufijve që ka kaluar.
Përmes fantazisë, Statovci përshkruan jetën e brendshme të vështirë të Bekimit – përmes kësaj as vargjet e Eminës nuk janë më pak lirike; duke bërë punët e shtëpisë, ajo shënjon se “në një shtëpi të pastër, nuk ka sekrete”.
Por, në këto peizazhe vargjet bien në ngjarjet ashtu siç janë prezantuar. Në historinë surreale të Bekimit, ajo që ndodh është po aq fantastike sa edhe thuhet.
Realiteti dhe fantazia nuk janë krejtësisht të ndara për Statovcin.
“ Shumë gjëra ne fëmijërinë dhe në jetën time, siç është lufta në Kosovë, nuk kishin kuptim për mua. Ato ishin të pozicionuara përreth kuptimit tim, thotë ai”.
“Supozoj se kjo është arsyeja që unë gjithmonë kam qenë i tërhequr nga fiktivja që e bën të paimagjinueshmen të mundur dhe të pabesueshmen të kuptueshme”.
Pra, pse të flasësh me një mace?
Duke shkruar novelën, Statovci u interesua në lidhjen midis kafshëve dhe njerëzve, veçanërisht se si këta të fundit i zotërojnë ndjenjat e tyre duke i antropomorfizuar ata.
“Leximi i kafshëve si simbole i zvogëlon ata, shkel të drejtën e tyre për të përfaqësuar veten”, thotë ai.
Varësisht nga kultura kafshët përfaqësojnë gjëra krejtësisht të ndryshme, thotë ai.
Në Finlandë macet janë kafshë shtëpiake, ndërsa në Kosovë ato shihen si të pista.
Në këtë kuptim, kafshët bien ndesh me stereotipet kulturore njësoj sikur njerëzit.” Ne jetojmë në një botë ku ka mizori të kafshëve,racizëm, paragjykime e stereotipe. Shtypja dhe diskriminimi kanë qenë dhe janë edhe sot prezente në jetën tonë. Vetëm viktimat ndryshojnë.
Statovci nuk është shumë i shqetësuar për identitetin e tij kombëtar. “Unë nuk shkoj të fle natën duke menduar për marrëdhënien time me vendin ku kam lindur”, thotë ai.
“Unë flas gjuhën shqipe si gjuhë amtare, por nuk e përdor kur mendoj, shkruaj ose ëndërroj.” Megjithatë, në romanin e tij, gjyshi shqiptar i Bekimit mban pikërisht këto shqetësime, duke u shqetësuar se “një ditë [Bekimi] nuk do të jetë një shqiptar në të gjitha, por diçka tjetër të gjithë së bashku”.
Ka gjithashtu një linjë mrekullisht të thjeshtë ku macja vendos se” nuk donte më të ishte një mace; ai donte të ishte regjisor i filmit “. Statovci trajton llojet dhe profesionin si një dhe të njëjtë: të dy janë rolet që duhet të luajmë.
Ndërsa migrantët e gjeneratës së dytë shpesh grabiten nga një “shtëpi” kombëtare, e konsideruar e huaj si në vendin e tyre të adoptuar ashtu edhe në atdheun e familjes së tyre, Statovci e konsideron shtëpinë “një gjendje mendore”. “Kur shkruaj, kjo është shtëpia ime”, thotë ai. “Kjo është gjëja e madhe për trillimin – aftësia e saj për të rezonuar brenda të gjithëve.” Kjo është ajo që i bëri thirrje djalit të Statovcit. Është gjithashtu ajo që ai jep në Jugosllavinë e Maces. /Telegrafi/
