“Tani për tani nuk është duke u mësuar për neuroshkencë në Kosovë”.
Kështu tregon Egzona Morina, një studente e doktoraturës në Qendrën Sainsbury Wellcome të Londrës në Universitetin e Londrës.
“Është departamenti i neurologjisë dhe ka pasur departament të psikologjisë klinike në Prishtinë por nuk ka mësim formal të neuroshkencës në vend”, thotë ajo.
Egzona, vetë refugjate e konfliktit në Kosovë në fund të viteve 90, u rrit në Belgjikë para se të fitonte një bursë të tenisit për Shtetet e Bashkuara, ku më pas i kaloi vitet formuese të arsimimit të saj.
Puna me fëmijët që kanë disleksi gjatë diplomës së saj të psikologjinë klinike e largoi atë nga fusha e tenisit dhe e bëri atë të dëshirojë të vazhdojë studimet e magjistraturës në neuroshkencë në Universitetin Columbia ne Nju Jork. Një klasë psikopatologjike kapi interesin e saj dhe më pas u zhvendos nga klasa në laborator, për të punuar si menaxhere e laboratorit dhe teknike në Universitetin e Nju Jorkut (NYU) për disa vite.
Ajo u transferua në Londër në Mbretërinë e Bashkuar në vitin 2017 për të filluar studimet e doktoratës në Qendrën Sainsbury Wellcome për Qarqet dhe Sjelljet Neurale pas një vere në Kosovë ku diskutimet me miqtë dhe familjen theksuan një hendek si në arsimin e shkencës dhe në ndjekjen e karrierave të shkencës nga studentët në vend, shkruan gazetari Adam Tozer për Technologynetworks.com.
Duke inspiruar mendjet e reja në Kosovë
Kosova ka popullsinë më të re në Evropë, një raport i fundit nga Banka Botërore vlerëson se mosha mesatare në vend është 26 vjet. Egzona shpjegoi se fillimisht donte të inkurajonte vajzat që të merrnin lëndët e shkencës, teknologjisë, inxhinierisë dhe matematikës (STEM) në shkollë, për t’i inkurajuar. Megjithatë, ajo kuptoi se subjektet STEM gjithashtu nuk po ndiqnin djemtë.
Përkundër rritjes më të lartë ekonomike në vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor në 2017, Kosova mbetet vendi i tretë më i varfër në Evropë me një shkallë të lartë të papunësisë. Vendi fitoi pavarësinë e saj dhjetë vjet më parë (2008) por ende nuk është pranuar nga të gjithë anëtarët e Kombeve të Bashkuara, as të gjithë anëtarët e Bashkimit Evropian, duke e bërë migrimin të vështirë për qytetarët e saj. Të shoqëruar me shkallën e ulët të punësimit, perspektivat e ardhshme për rininë e Kosovës duken të zymta. Kjo mund të shpjegojë se pse të rinjtë po zgjedhin të studiojnë për karrierë në fushën e financave, ligjit dhe politikës – karrierat që ata ndjejnë do t’i bëjnë ata globalisht më të punësueshëm – në vend të shkencës.
Egzona ndjeu fuqishëm se duke injoruar shkencën atyre ju mungonte një aset.
“Doja të bëja diçka që do t’i fuste fëmijët në neuroshkencë”
“Nëpërmjet neuroshkencës kam dashur t’i tregoj fëmijëve se ka mundësi të panumërta për karrierë në shkencë”
Idetë e saj u bashkuan në një plan strategjik për të nisur një iniciativë intensive të mësimdhënies për neuroshkencë, BrainCamp Kosova.
Realizimi i BrainCamp Kosovë
Egzona është vënë në kontakt me udhëheqësit e organizatës të quajtur Instituti ATOMI. I themeluar në vitin 2011, ATOMI identifikon dhe mbështet fëmijët me inteligjencë të jashtëzakonshme (IQ 140 dhe më lart, 99,6 përqindëshi – 0.4% më i lartë i popullsisë). Këta studentë të ndritshëm do të bëheshin të parët që do të ndiqnin BrainCamp Kosovë.
Ajo pastaj siguroi fonde duke vendosur idenë e kampit në ekipin udhëheqës të Qendrës SainsburyWellcome. Si Zyrtar Kryesor Prof. Prof. Tom Otis shpjegon:
“Egzona ndjeu me pasion që një ndikim i rëndësishëm mund të arrihej nga përpjekjet e edukimit shkencor si ky. Ajo na bindi që me hapjen e horizonteve për studentët më të mirë në Kosovë ne mund të ndryshonim trajektoren e studentëve të talentuar në një fazë kyçe të jetës së tyre. Propozimi dhe premtimi i saj ishin bindës. ”
“Ne kemi ofruar fonde udhëtimi për një ekip prej pesë studentësh të doktoratës të udhëhequr nga Egzona për të udhëtuar në një shkollë në Kosovë dhe për të organizuar një program intensiv 5-ditor për nxënësit e shkollave të mesme”.
Me mbështetjen financiare në vend, Egzona dhe katër studentë të tjerë të doktoraturës udhëtuan në Prishtinë.
Neuro-Syllabus
Lënda kishte për qëllim të mësonte bazat e neuroshkencës tek studentët, ndërkohë që u dha atyre përfitimet për shëndetin e tyre dhe karrierën e tyre të ardhshme për të kuptuar se si funksionon truri, brenda vetëm pesë ditëve. Dhe këtë edhe e arriti, me shumë sukses.
“Studentët ishin entuziastë dhe kishin shumë potencial, duke e bërë shumë frymëzues për të punuar me ta. Shpresoj të shoh disa prej tyre në terren në të ardhmen!”- Jesse Geerts, student Phd dhe mësues në BrainCamp Kosovë.
Java filloi me një diskutim rreth asaj se ç’është saktësisht neuroshkenca? – Një term ombrellë për hetimin e funksionit të trurit – dhe se si ajo ka nevojë për një qasje multidisiplinare kërkimore. Është një fushë ku shkencëtarët e fushave të ndryshme si kimia, shkenca kompjuterike dhe inxhinieria, fizika dhe psikologjia, të gjitha i qasen problemit të kuptimit të trurit në shëndet dhe sëmundje.
Tjetra ishte neuroanatomia. Grupi eksploronte zonat e ndryshme të trurit dhe funksionin e tyre, poshtë llojeve të ndryshme të qelizave të trurit, ndarjet e tyre qelizore dhe mënyrën se si ato komunikojnë me njëra tjetrën.
Ndërsa java përparoi, ata diskutuan se si truri ynë i jep kuptim mjedisit tonë dhe na mundëson të reagojmë në mënyrën e duhur, siç është largimi nga një kërcënim.
Përkundër lëndës komplekse, studentët e ATOMI-t shkëlqyen. Çdo detyrë dhe çdo koncept i vështirë u prit me entuziazëm dhe angazhim infektiv. Kjo ndjenjë u pasqyrua nga mësuesit, pasi Jesse Geerts një mësues në kurs shpjegon:
“Mësimdhënia në BrainCamp Kosovë ishte një përvojë e mrekullueshme. Studentët ishin entuziastë dhe kishin shumë potencial, duke e bërë shumë frymëzues për të punuar me ta. Shpresoj të shoh disa prej tyre në fushë në të ardhmen! ”
Mësimdhënësit gjithashtu donin t’u jepnin studentëve se si të mendonin si shkencëtarë, si të zhvillonin një çështje kërkimore dhe të marrin në konsideratë se si do të vendosnin për zgjidhjen e saj.
Kjo arriti kulmin në detyrë përfundimtare të kursit në të cilën mësuesit sfiduan studentët për të paraqitur një plan hulumtimi për mënyrën se si ata do të hetonin një problem të rëndësishëm te neuroshkencës. Rezultatet e kësaj detyre tejkaluan shumë pritjet e mësuesve.
Si Simon Thompson, një mësues në kurs reflekton: “Brain Camp ishte një përvojë shumë e shkëlqyer për të gjitha palët dhe theksoi faktin se kur mendjet kureshtare takohen me ide intriguese, shkëlqimi do të lulëzojë, pavarësisht nga kufijtë dhe dallimet kulturore që mund të ekzistojnë. ”
Duke shtuar: “Unë shpresoj se kjo nismë do të zhvillojë momentumin dhe do të frymëzojë gjeneratat e ardhshme të studentëve dhe studiuesve”.
Njohja e Potencialit: E ardhmja e neuroshkencës në Kosovë
Në të vërtetë, Egzona ka plane të mëdha për këtë iniciativë. Ajo do të donte të zhvillonte një program më të fuqishëm për të ardhmen e mësimit të neuroshkencës në Kosovë, siç shpjegon ajo:
“Nuk dua që kjo të jetë vetëm një javë çdo vit, ku shkojmë dhe u mësojmë neuroshkencën studentëve në Kosovë dhe pastaj kthehemi në jetët tona në Londër, duke i lënë ata të kthehen në t të tyren në Kosovë”.
“Duke parë sa shpejt këta fëmijë kanë kuptuar dhe hulumtuar lëndën komplekse, unë jam e angazhuar që neuroshkenca të shfaqet në kurrikulën në Kosovë”. Kjo pikëpamje u përsërit nga Prof. Tom Otis, kur u pyet nëse Qendra e Sainsbury Wellcome do të mbështeste kampin vitin e ardhshëm: “Po, unë mendoj se ne do të mbështesim një version tjetër. Sa i përket planeve të ardhshme, Egzona ka menduar për qëndrueshmërinë dhe mundësitë për rritje për Brain Camp Kosovë. Ne patjetër do të jemi në kontakt me partnerët e mundshëm”.
Ai shtoi “Ne gjithashtu shpresojmë që të përfshijmë të gjithë ata që ndikohen pozitivisht nga programi dhe rrugëtimi ynë”.
Dhe pse jo? Duke pasur parasysh atë që ata arritën në vetëm pesë ditë, është joshëse të imagjinosh se çfarë mund të arrinin këta studentë në një vit të mësimdhënies në neuroshkencë. Duke e bërë BrainCamp Kosovë të vetë-mbështetur, Egzona do të jetë në gjendje të vazhdojë mësimin e neuroshkencës në vend dhe ndoshta mundësojë disa nga këta studentë të vazhdojnë arsimin e tyre në neuroshkencë në disa nga qendrat më të mëdha anembanë botës, ashtu si ajo ishte në gjendje të bëjnë Columbia, NYU dhe tani Sainsbury Wellcome Center për Qarqet dhe Sjelljet Neurale, UCL.
