Autore: Gerta Zaimi
Tribunali Special i Kosovës me seli në Hagë më 5 nëntor akuzoi Presidentin e Kosovës, Hashim Thaçin, për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit. Bashkë me të u akuzuan edhe tre udhëheqës të tjerë politikë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK), Kadri Veseli, Rexhep Selimi dhe Jakup Krasniqi. Me të dëgjuar lajmin, Thaçi dha dorëheqje nga posti i presidentit “në emër të integritetit të institucionit të Presidencës”.
Gjykata Speciale përmes një njoftimi për shtyp, zyrtarisht njoftoi se ish-udhëheqësit e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës akuzohen për vrasje, përndjekje dhe tortura, zhdukje të njerëzve midis marsit 1998 dhe shtatorit 1999. Ata gjithashtu akuzohen për vrasje në territorin e Shqipërisë. Në aktakuzë, 39 lokacione përmenden si vende ku udhëheqësit e UÇK-së pretendohet të kenë kryer vrasje. Prokuroria përmend gjithashtu 17 qendra ndalimi, të cilat sipas Speciales, ishin përdorur për torturimin e të arrestuarve. Me botimin e aktakuzës kundër katër udhëheqësve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Tribunali Special gjithashtu publikoi emrat e disa zyrtarëve të tjerë që i konsideron “pjesë e këtij grupi kriminal”. Sipas Gjykatës Speciale, disa prej tyre nuk ishin anëtarë të “grupit kriminal, por ishin përdorur nga anëtarët e ndërmarrjes për të kryer krime”.
Dhomat e Specializuara dhe Zyra e Prokurorit tё Specializuar tё Kosovës (KSC & SPO) është një gjykatë e Kosovës, e vendosur në Hagë (Holandë) përmes një marrëveshje dypalëshe midis dy shteteve. Gjykata u krijua zyrtarisht më 2016 me një vendim të Parlamentit të Kosovës. Për të siguruar një bazë të përshtatshme ligjore për gjykatën, kushtetuta e Kosovës u ndryshua dhe një ligj u miratua për të. Gjykata ka Brukselin si mbrojtës të saj: ajo përbëhet nga stafi i BE-së dhe ka vetëm gjykatës ndërkombëtarë. BE paguan shpenzimet e gjykatës si pjesë e politikës së saj të jashtme dhe të sigurisë.
Gjykata është ngritur për të deleguar seancat për krimet e kryera nga pjesëtarët e UÇK-së. Krimet e pretenduara kanë të bëjnë me periudhën 1998-2000 dhe ishin të drejtuara kundër “pakicave etnike dhe kundërshtarëve politikë”. Pra, është më se e qartë se nuk është një Gjykatë Ndërkombëtare, por një Gjykatë lokale që vepron në një territor jashtë sovranitetit shtetëror të Kosovës dhe ka gjykatës ndërkombëtarë. Kjo sepse nuk mund t’i nënshtrohet presionit politik nga ndonjë prej partive politike, sepse mund të mbrojë dëshmitarët dhe sepse nuk mund të shkaktojë dhunë etnike brenda vendit.
Historia e krijimit të një gjykate kaq unike në botë është e veçantë. Gjithçka filloi më 2010 me deklaratat e një politikani zviceran, Dick Marty, i cili ishte edhe anëtar i Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Evropës. Ai vullnetarisht shkroi një raport ku denonconte trajtimin çnjerëzor të njerëzve dhe vrasjen e të burgosurve me qëllim të trafikimit të paligjshëm të organeve njerëzore në Kosovë dhe Shqipëri, ku përfshinte vetë Hashim Thaçin, kryeministrin e Kosovës në atë kohë. Raporti në thelb u përfol, por asnjë provë e vërtetë nuk doli kurrë. Vetë BBC raportoi më 2010 se “Hetuesit e krimeve të luftës nga EULEX (Misioni i Bashkimit Evropian për Sundim të Ligjit në Kosovë) i thanë Martyt se pretendimet e organeve ishin një” përrallë “e tmerrshme. Ata thanë që pretendimet e tij po tërhiqnin vëmendjen nga detyra reale për të gjetur rreth 1,861 njerëz ende të regjistruar si të zhdukur nga konflikti në rajon. Raporti i Martyt vjen pas botimit të një autobiografie të vitit 2008 nga Carla del Ponte, një ish-prokurore për krime lufte në Tribunalin e Hagës. Sipas raporteve të saj, të burgosurit kryesisht serbë dyshohet se u morën në një “shtëpi të verdhë” në Shqipërinë qendrore nga qershori 1999 deri në maj 2000, ku organet e tyre u hoqën sistematikisht dhe u shitën nga anëtarët e UÇK-së. Por tre hetime paralele ndërkombëtare, të kryera nga hetues të krimeve të luftës nga Serbia, Bashkimi Evropian dhe Këshilli i Evropës, nuk arritën të zbulojnë ndonjë provë që Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK) ka trafikuar organe të të burgosurve. Detajet në raportin e Martyt mbi trafikimin e pretenduar të organeve përqendroheshin më pak në historinë e “shtëpisë së verdhë”, dhe më shumë në një vend tjetër në veri të Tiranës. Marty ishte qartë i shtyrë nga ndjenjat e tij pro-serbe dhe gjithmonë e kishte kundërshtuar hapur pavarësinë e Kosovës. Megjithëse nuk kishte prova, kjo ishte ndoshta shtysa që Shtetet e Bashkuara dhe Evropa të përpiqeshin të gjenin mekanizma dhe institucione me të cilat gjykoheshin krimet e pretenduara të kryera nga pjesëtarët e UÇK-së gjatë luftës në Kosovë. Askush nuk mund ta dijë pse një gjykatë kaq e veçantë dhe absolutisht unike u kërkua me insistim nga aleatët perëndimorë të Kosovës. Është e qartë se Evropa kurrë nuk ishte e bashkuar në pranimin e bombardimeve të NATO-s kundër Serbisë gjatë luftës në Kosovë, dhe përkundër përvojës në Bosnje dhe gjenocidit e spastrimit etnik të kryer nga shteti serb në Kosovë, kancelaritë Evropiane ishin të ndara dhe aspak unanime për bombardimin e Serbisë dhe njohjen të pavarësisë së Kosovës.
Nga ana tjetër, Shtetet e Bashkuara të cilat ishin mbrojtëset dhe aleatet e vërteta të shtetit të ri të Kosovës, kishin nevojë t’i demonstronin Evropës se ato bombardime ishin të nevojshme dhe se krimet e kryera duhej të gjykoheshin në të njëjtën mënyrë kudo që të ishin kryer. Nga ana kosovare, ishte e qartë se askujt nuk mund t’i pëlqente versioni se krimet ishin të njëjta. Lufta e UÇK-së ishte luftë çlirimtare dhe e drejtë dhe në një luftë të drejtë luftëtarët e saj nuk mund të jenë kriminelë. Megjithatë, kushtetuta e Gjykatës u miratua dhe u mbështet nga Thaçi, i cili sot është në bankën e të akuzuarve. A nuk mund t’u thoshte ai jo aleatëve? Apo e pa me të vërtetë edhe ai si një mjet pastrimi? Me siguri një shtet i pavarur dhe i panjohur nga shumë vende nuk mund ta ketë luksin t’u thotë jo aleatëve të tij kryesorë. Por përveç kësaj, vetë Presidenti Thaçi i ballafaquar me një iniciativë të disa anëtarëve të parlamentit për të revokuar ligjin që vendosi bazën ligjore për gjykatën, argumentoi se themelimi i gjykatës ishte e keqja më e vogël nga dy të këqijat. “Ne kishim dy mundësi: që kjo gjykatë të krijohej nga Këshilli i Sigurimit në OKB me Rusinë dhe Kinën, ose të krijohej nga ne me kornizën tonë ligjore”.
Çfarë shkoi keq? Pse gjykata po zgjedh përsëri një datë emblematike, 5 nëntor, midis zgjedhjeve në SHBA, për të paditur zinxhirin komandues të UÇK-së 20 vjet pas përfundimit të luftës? Pse EULEX duhej të krekosej duke shkuar në shtëpitë e të gjithëve dhe duke i shoqëruar në aeroplanë për t’i çuar në Hagë? Përvoja ime italiane më bën ta krahasoj procesin “Tangentopoli” në Itali me atë që ka ndodhur. Një demokraci ka organet e veta të pavarura dhe gjyqësori është një prej tyre. Në Itali, përballë një Partie të Korruptuar Demokristiane dhe Socialiste, gjyqësori anuloi një sistem të tërë politik dhe lindi ajo që do të quhej republika e dytë. A është ky mbase qëllimi i Gjykatës Speciale? Të anulohet një klasë politike për të bërë vend për një republikë të re? Nëse është kështu, Tribunali mbase e ka harruar qëllimin e tij kryesor: të dënojë krimet e luftës midis viteve 1998 dhe 2000. Është e vërtetë që edhe në zgjedhjet e fundit, njerëzit kanë treguar se janë lodhur nga një klasë e korruptuar politike, e paaftë për të prodhuar ndryshime. Por Tribunali Special nuk u krijua për këtë.
Ose çfarë ka ndodhur ka të bëjë vetëm me dinamikën kundërshtuese midis Bashkimit Evropian dhe Shteteve të Bashkuara? Apo brenda vetë Shteteve të Bashkuara? Nëse është kështu, ne sigurisht që nuk do të jemi në gjendje ta dëshmojmë. Por, ajo që unë mund të bëj është një analizë përfundimtare të gjendjes për momentin. Gjykata vendos t’i akuzojë (dhe intuita më thotë se përsëri si në herët e kaluara, ata do të shpallen të pafajshëm) Presidenti i Kosovës, njeriu kryesor në procese të ndryshme ndërkombëtare, përfshirë dialogun me Serbinë. Është e qartë se Kosova tani e tutje është në një pozitë dobësie në këtë drejtim. Gjykata vendos të sjellë të gjithë komandantët e UÇK-së në bankën e të akuzuarve, duke i fajësuar ata individualisht për grupin.
UÇK nuk ishte një grup kriminal dhe terrorist, por një lëvizje nacionalçlirimtare që përballej me gjenocid dhe spastrim etnik. Rezultati mund të jetë vetëm një radikalizim i ndjenjave të njerëzve. Nëse shumë njerëz do të ishin të lodhur nga politikanët e pasluftës, ata nuk do të pranonin të hidhnin në baltë një nga momentet më të lavdishme të historisë së tyre në qindra vjet. Ata nuk mund ta pranojnë që viktima dhe kasapi të konsiderohen të barabartë. Dhe nëse rastësisht asnjë dëshmi nuk do të jetë në gjendje t’i dënojë ata për krime të kryera gjatë luftës, gjykata që ndoshta donte të bënte një lloj spastrimi të klasës politike, do të përfundojë me politikanë që kthehen më të fortë se më parë. Dëshmitë e shumta midis së djeshmes dhe të sotmes shprehin dhimbje. Ndjenja e përbashkët është hutimi, zbrazëtia, trauma e luftës dhe frika e të qenit në gjendje ta pranosh një ëndërr që është bërë realitet: lindja e vetë shtetit. Dhe nuk u bë realitet me magji, por ka qenë fryt i dhimbjes, gjakut dhe sakrificës për qindra vjet.
Përvoja italiane gjithmonë më mëson se me “Tangentopoli” gjyqësori bëri që Partia Demokristiane dhe Socialistët të zhdukeshin, por e hodhën Italinë në duart e Berlusconit dhe Lega Nord për 20 vjet. Alternativat përmes gjykatave kur politika bëhet më e rëndësishme se ligji – jo gjithmonë çojnë në rezultate më të mira.
Autorja e këtij shkrimi, Greta Zaimi, është hulumtuese në fushën e marrëdhënieve ndërkombëtare për Lindje të Mesme dhe Ballkan.
