Nga: Arbër Selmani
Në vitin 1980, ai u shpall valltari më i mirë në Jugosllavi, dhe këtë epitet e morri në mes të Beogradit.
Emrin e Dilaver Kryeziut do ta mësonte jo vetëm Beogradi kulturor i asaj kohe. Të gjitha krahinat ku ka depërtuar këmba e shqiptarit do të njoftoheshin me karizmën dhe profesionalizmin e Kryeziut. Një prej koreografëve më të mirë shqiptarë, dhe një burrë që ka nxjerrë gjenerata të ndryshme valltarësh në të katër anët e shqiptarisë, Dilaver Kryeziu sot është koreografi i parë shqiptar me Akademi të përfunduar.
Nuk është e befasishme që Kryeziu, nga një valltar sot është një profesor dhe një koreograf i rafinuar. Prejardhja e tij prej Karadakut të Anamoravës flet vetë, por flet pak për jetën e këtij njeriu.
Në këtë rrëfim, 61 vjeçari tregon se si nisi jeta e tij prej një valltari, se si nuk përfundoi në fushën e ekonomisë por aty ku trupi tronditë tokën me trokitjet që i bën dërrasave, skenës, dhe vetes.
“Vallëzimin e kam dhunti të Zotit, prej lindjes”, tregon Kryeziu.
“Në klasën e pestë, përafërsisht kur isha 12 vjeç, më kërkuan të hyja të vallëzoja për msitni – msiti është grupi që vjen për ta kërkuar dorën e vajzës kur ndodhë fejesa a martesa. Asokohe është dashtë me qenë goxha në nivel për me u futë në këto oda përpara msitit. Vallëzova dhe pas një pushimi, më kërkuan për së dyti të futesha të vallëzoja mes burrave. Ndoshta këtu nisi të ushqehej brenda meje ndjenja e valles” tregon Kryeziu.
Ai do të vazhdonte të merrej me vallëzim, duke iu përshtatur valëve të jetës të cilat shpesh e gjuanin prej një këndi në tjetrin kënd. Vallëzimi nuk do ta lëshonte prej dorës këtë burrë që duket i rreptë dhe strikt me nxënësit e tij. Por ai zgjodhi t’i rrinte besnik valleve, foklorit.
“Vazhdova rrugëtimin për në Prishtinë ku u futa në Gjimnazin “Xhevdet Doda”, gjithmonë si një valltar i mirë, duke u kthy në vendlindje dhe rreth saj kudo ku më thërrisnin të vallëzoja, shpesh bashkë edhe me tupanxhinjtë meqë ata nuk shkonin pa mua. E kemi edhe Dilaverin me vete, thonin shumë prej tyre” tregon Kryeziu.
Kryeziu përfundon Gjimnazin në Prishtinë, në vitin 1977, ndoshta edhe pa e ditur se i është rrekur një ëndrre e cila kishte bërë pakt me fatin e tij, për një sukses të madh në vitet që pasonin.
(Videoja është marrë nga profili i Nadije Ibrahimit në Youtube, postuar edhe në faqen e Dilaver Kryeziut në Facebook)
Si maturant ai ishte tanimë pjesë e Ansamblit ‘Ramiz Sadiku’ – Ansambli i Studentëve të Universitetit të Prishtinës.
Në tryezë, derisa bisedojmë, jo pak herë ai e përmend një dhe vetëm një emër: Panajot Kanaçi. Bëhesh kurioz menjëherë ta kuptosh se çfarë vendi zë ky njeri tek personaliteti i profesorit Dilaver.
“Kur e mbarova gjimnazin me shumë sukses, u regjistrova në Fakultetin Ekonomik. Qysh në afatin e parë e fitova kushtin, sepse i kalova gjashtë provimet e qershorit dhe po mendoja se po ecja mirë në këtë fushë. Në atë periudhë në Prishtinë vjen Panajot Kanaçi – i njohur ndryshe edhe si babai i koreografisë shqiptare. Unë atëherë isha pjesë e Ansamblit të Studentëve, udhëhequr prej Xhemajli Berishës, dhe Panajoti po kërkonte valltarë për pjesën ‘Halili dhe Hajria’, i duheshin valltarët popullorë. Ai asokohe shkoi në Ansamblin e Këngëve dhe Valleve ‘Shota’ për audicion, por nuk e gjeti askënd të përshtatshëm. Kur vjen tek ne, menjëherë më sheh mua dhe thotë – Ky është ai, valltari burimor që më nevojitet. Takohem me të dhe i tregoj se jam student, por ai më thotë se e ardhmja ime është në koreografi, duhej të shkollohesha në këtë fushë, edhepse asokohe vetëm Tirana dhe Moska kishin shkollë për koreografi. Me Tiranën e dini se si ishin kushtet atëherë, ata vinin por për neve ishte vështirë të shkonim atje” vazhdon rrëfimin Dilaver Kryeziu.
Kësisoj, djali i ri që do të kthehej në profesor dhe krijues vallesh, largohet nga Fakulteti Ekonomik, i përvishet valles. Jeta i rezervon tash diçka tjetër. Misioni prej ushtari nuk e lejon të largohet për në Sofje, atje ku pranohet në Akademi, në Fakultetin e Kulturave Folklorike. Sofja shkon dëm, Dilaveri duhet të përfundojë shërbimin ushtarak.
Kthehet nga ushtria dhe punon më pas si referent për kulturë në Qendrën e Studentëve në Prishtinë.
“Kam qenë gjithmonë pak problematik në jetë. Disa situata gjithmonë më kanë gjetë me probleme. Këtu bëj disa probleme me një serb, dhe më largojnë. E ka thënë Faik Konica – shqiptari t’i falë të gjitha, pos suksesit. Këtu, shkaku i një skandali, më largojnë dhe më pas futem në recepcion, në konviktin e femrave. Kanë qenë dy vite fantastike të cilat nuk i harroj” tregon Kryeziu.
Shpirt rebeli, Kryeziu ecën tutje. Shkon në Zagreb i ftuar prej Ivan Ivancan – etnolog e koreograf i njohur në Kroaci, dhe atje qëndron për nëntë muaj nën këshillat e Ivancan por edhe duke marrë oferta për tu futur thellë në botën e koreografisë.
Në vitin 1987, Dilaver Kryeziu e udhëheqë trupën e Kosovës në Lojërat Universitare në Zagreb. Kosova do të ishte e vetmja trupë vallëtarësh që merr mirënjohje, me Dilaver Kryeziun në fron. Dhe këtu, Kryeziu thotë se u bind që e ardhmja e tij nuk ishte me numra, as me llogaritje, por me lëvizje trupi dhe hulumtim folklori përkthyer më pas në koreografi, valle, muzikë e rroba kombëtare.
Do t’i kthehemi prapë karrierës së Kryeziut, derisa ai e shpalosë tregimin e tij në tavolinë.
Ai sot ka tre fëmijë, prej të cilëve dy i ndoqën hapat e tij, duke qenë vet valltarë. Kujtimi dhe Rrezja për vite me radhë kanë qenë valltarë. Për Rrezen, Kryeziu thotë se është valltare e pazëvendësueshme, paçka se ajo sot është nënë dhe një profesoreshë në Akademinë e Muzikës, dhe jo një valltare si dikur.
“Dila sot është shoku më i mirë të cilin një vajzë mund ta ketë. Është dashuria ime e parë. Sa i përket vallëzimit, ai nuk ka ndikuar tek unë sepse më e pakta që ai donte ishte të imponohej. Për mua, dëshira për valle lindi e buroi nga brenda meje” tregon Rreze Kryeziu, vajza e profesorit.
Ajo thotë se sot nuk do të donte të bëhej vetë koreografe, pasi është keqkuptuar shumë të qenit koreograf, dhe është një pjesë e vështirë. Ose duhet ta posedosh burimin e pashterrshëm krijues brenda vetes, ose nuk do të jesh kurrë një koreograf i kompletuar.
“Duhet të jesh krenar dhe faleminderit që ke krijuar tre fëmijë- tre njerëz të mirë” është porosia që Rrezja ka për Dilaver Kryeziun, babain e saj.
Vallëzimi nëpër botë
E për Dilaver Kryeziun, nuk ka tregim në jetë që nuk i lidhet me vallen, me koreografinë, me bukurinë e veshjeve kombëtare, me trevat shqiptare të cilat për fat të mirë të Kryeziut janë të pasura me folklor e me trashëgimi. Kryeziu, me sy i ka shijuar këto treva, me vesh ka marrë gojëdhënat e tyre dhe si një rrobaqepës i shkëlqyer ka qëndisur valle e melodi që sot kërcehen nga rreth 800 të rinj e të reja, studentë poashtu, me të cilët Kryeziu punon në pesë ansamble nëpër Kosovë dhe jashtë saj.
Kthehemi tek vitet 90-të, atëherë kur situata do të ndryshonte, për Kryeziun njëjtë sikur edhe për çdo shqiptar që krijonte a nuk krijonte. Krijimi u bë më i vështirë. Edhe jeta, e mbijetesa. Për Dilën, siç e quajnë shumica, vështirësia ishte fjalë që nuk ekzistonte.
Në vitin 1988, me dy valle që i krijoi vet ai merr pjesë në Festivalin e Daruvarit – Takimet e Majit në Kroaci. Vallja me motive Prespane u shpall më e mira në festival, kërcyer prej Ansamblit të Studentëve. Valles i printe asokohe Sylejman Shala. Me po këtë Ansambël ai shëtitë Evropën, shkon në Sicili e Kalabri e Francë e në shtete të tjera, për të sjellë emocionin më të fuqishëm shqiptar para syve të botës.
Jo pak herë publiku do të qante prej kërcimit dhe prej emocioneve që sjellin vallet dhe valltarët e dalë prej dorës së Kryeziut.
Në vitin 2002 në Turqi, gjegjësisht në qytetin Silivri, një turmë e shqiptarëve do të qante duke parë valltarët nga Kosova të performonin në festivalin ku ata dolën të parët, me pjesëmarrjen e tyre të parë.
Kur nisi tensioni me regjimin, festës së muzikës do t’i ulej zëri, por asnjëherë nuk do t’i mbytej shpirti. Jo aty ku ishte Dilaver Kryeziu.
“Në vitet 1990-91 na shpërndanë të gjithëve. Ansamblin e Studentëve e transferova në Dodonë, dhe me ndihmën e Teatrit Dodona por edhe të Rektoratit vazhdova punën. Në një kohë kur turma e madhe e familjeve nga Kosova po e lëshonin vendin shkaku i kohës që po vinte, unë me 250 studentë e nxënës ishim në Dodonë duke ushtruar, çdo vikend, me profesionalizëm deri në maksimum dhe me vullnet prej të gjithëve. Githçka, çdo punë dhe çdo hap frymonte më shqip se kurrë” tregon Kryeziu.
Me largimin e Xhemajli Berishës nga Ansambli i Studentëve, ai bashkohet me Fahri Beqirin të cilin e pati mentor në punën e tij.
“Fahri Beqiri ka qenë alfa dhe omega, krahu im i djathtë në punën time, i cili bëri muzikën e shumë valleve që i zhvilluam më vonë dhe me të cilat patëm sukses gjithandej” tregon Kryeziu.
Nuk ka më pak fjalë e lavdata për Kryeziun edhe vetë Fahri Beqiri, të cilin e takova në një prej kafeneve të Prishtinës. Më 1 shtator 1967 atë e emërojnë ‘drejtor të dhunshëm’ në Ansamblin Shota. Diplomohet për kompozim në Beograd, ndërsa më pas bashkëpunon me Kryeziun.
“Prej asgjësë krijonim diçka të bukur. Dhe gjërat sajoheshin mirë sepse unë, Dilaveri dhe Xhemajli Berisha u bëmë bashkë dhe e kishim atë kremin, kompotin e më të mirëve në tokat shqiptare asokohe në Jugosllavi. Dilaveri është një djalë që e don punën e tij, por edhe e din mirë. Një punëtor i pashembullt për të mirë i cili edhe sot nuk përton të punojë me fëmijët, të rinjtë, studentët por edhe me profesionistët” tregon Fahri Beqiri, një bashkëpunëtor në mbledhjen e folklorit por edhe në lindjen e valleve e melodive të reja të cilat valltarët e Dilaver Kryeziut i shpërndanë gjithandej nëpër botë.
“Bashkë, kemi pasur vullnetin të merremi me begatinë e folklorit shqiptar dhe jam i lumtur që kemi lënë shumëçka të bukur në vallet dhe meloditë tona” tregon Beqiri.
Vallja që s’ndalet
Dilaveri e vazhdon jetën e tij, krijon familje, krijon miqësi të reja dhe bashkëpunime të reja. Djali i ri që futej mes msitnisë, tani do të kthehej në një burrë që me mëngët lart, nisë ato që valltarët e tij i quajnë ‘ushtrimet-nxemje’ dhe drejt e në mësimin e koreografive të reja.
Sot numërohen 18 koreografi që mbajnë vulën e Kryeziut. Pos Fahri Beqirit, edhe Valton Beqiri, Ben Topalli, Halil Krajka e të tjerë kompozitorë e kanë ndihmuar Kryeziun në këtë udhëtim.
(Videoja është marrë nga profili i Agim Sahitit në Youtube, postuar edhe në faqen e Dilaver Kryeziut në Facebook)
Janë jashtëzakonisht të mishëruara dhe të përjetuara, kur kërcehen, Vallja e Librazhdit, apo Suita Kosovare, apo Vallja me Motive të Karadakut. Nuk sheh meshkuj e femra më të bukur e të formuar se ata që i kërcejnë këto valle, që duken si piktura që i ka pikturuar me dorën e tij, profesori Dilaver.
Profesori e ka përfunduar monografinë e pesë valleve të Karadakut ndërsa para pak muajsh e ka përfunduar edhe vallen me motive nga Elbasani.
Ngushtohet të flasë për valltarët e tij të preferuar ndër vite, meqë mijëra e mijëra kanë kaluar nëpër këshillat dhe mësimin e ligjërimin e tij.
“Arbana Maxharraj, Gazmend Blakaj, Brikena Blakaj, Advije Xhemajli, Albana Duli… ka edhe plot e plot emra që ndoshta tash nuk më kujtohen por me të cilët kam punuar ndër vite dhe kemi kaluar kohë të mirë” tregon Kryeziu.
Me Ansamblin e Studentëve të Universitit të Prishtinës, kanë qenë rreth 20 çifte, primabalerina e primabalerinë të cilët Kryeziu i nxorri si pasaportën e tij artistike para botës.
Brikena Blakaj është njëra prej tyre. Ajo ka nisur të vallëzojë në moshën 9 vjeçare, ndërsa shpejtë u bë edhe soliste në vallen me motive nga suita dhe vallen me motive nga Tropoja. Ajo shquhej për shpejtësi dhe teknikë në vallëzim, dhe me sharmin e elegancën që e posedon, Brikena u bë muza e Kryeziut.
“Në një kohë kam qenë edhe asistente e Dilaverit dhe i kam përgatitur e ushtruar edhe grupmoshat më të reja. Ky transformim ka qenë gradual dhe duke fituar përvojë në vallëzim, e kam shijuar më pas edhe skenën. Dilaveri si koreograf ka pasur shumë disciplinë. Kur kemi pasë ushtrime apo performancë, gjithnjë ka pasur rregull në maksimum. Ka ditur ti identifikojë edhe personalitetet e secilit, gjatë punës në grup. Ka pasur raste kur edhe notat në shkollë i ka kontrollu, mos po ngecim në mësime” tregon Brikena. Ajo ka qenë valltare aktive për rreth 16-të vite të jetës së saj.
Kryeziu, koreografi i njohur i shqiptarëve, për një kohë punoi edhe si drejtor gjeneral në Ansamblin e Këngëve dhe Valleve ‘Shota’.
Në po këtë kohë, ‘Shota’ zuri vendin e tretë në një festival të madh të ansambleve në Seul të Koresë së Jugut.
“Aty kam pasur shumë sukses dhe kam dhënë shumë kontribut. Edhe sot më kërkojnë, sepse unë ndihmova edhe me infrastrukturë. Kam aplikuar prapë, vetëm që ata ta dijnë se unë nuk jam ai që ata mendojnë dhe proklamojnë. E gjithë energjia ime sot megjithatë shkon tek ‘Zëri i Kosovës’ – ansambël nga Fushë Kosova, dhe mendoj se ata janë momentalisht një ndër ansamblet më të mira në trojet shqiptare” tregon Kryeziu.
“Në pikëpamje teorike jemi të rrallë që jemi koregraf. Dikush thotë, çka është teoria e koreografisë – është shkolla më e mirë për me vazhdu punën. Dhe unë kësisoj po vazhdoj edhe sot” tregon Kryeziu.
Tregimi i Dilaver Kryeziut më mirë mund të shihet e dëgjohet me vallet e tij, sesa me shkrime. Profesori është i mirë me fjalët, por për shumëzim herë është më i mirë me muzikën dhe lëvizjet që arrin ti nxjerrë nga mendja e tij dhe t’i vendosë në këmbët e të tjerëve.
( Ky botim është prodhuar me përkrahjen e Bashkimit Evropian. Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi e autorit Arbër Selmani dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet si qëndrim i Bashkimit Evropian ose BIRN-it ose AGK-së )
