Çmimi Nobel për Paqen, i dhënë për herë të parë në vitin 1901, nderon ata që kanë bërë punën më të madhe ose më të mirë për miqësinë midis kombeve, për heqjen ose zvogëlimin e ushtrive, si dhe për mbajtjen dhe promovimin e kongreseve të paqes.
Çmimi për paqen e ka marrë emrin nga industrialisti suedez, Alfred Nobel, i cili shpiku dinamitin.
Lufta e Parë dhe e Dytë Botërore kontribuuan në vendimin e komitetit për të mos dhënë çmime në disa nga vitet në vijim, 1914, 1915, 1916, 1918, 1923, 1924, 1928, 1932, 1939, 1940, 1941, 1942, 1943, 1948, 1955, 1956, 1966, 1967 dhe 1972.
Pesë anëtarët e komisionit emërohen nga parlamenti norvegjez për një mandat gjashtë vjeçar. Ata janë të pavarur nga parlamenti.
Politikanët, akademikët, ish-fituesit e çmimit, drejtorët e instituteve të kërkimit të paqes dhe anëtarët aktual dhe të kaluar të Komitetit Nobel janë mes atyre që kanë të drejtë të propozojnë kandidatë.
Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq ka fituar tre herë çmimin (1917, 1944, 1963), ndërsa Zyra e Komisionarit të Lartë të OKB për refugjatët, dy herë (1954 dhe 1981).
Themeluesit të Kryqit të Kuq, Henry Dunant dhe themeluesit francez të Shoqërisë së Paqes, Frederic Passy, iu dha çmimi i parë Nobel për Paqen.
Fituesja më e re ka qenë Malala Yousafzai, 17 vjeçe, në vitin 2014.
Më i moshuari, Joseph Rotblat, 87 vjeç, në vitin 1995.
Që nga viti 1905, 17 gra kanë fituar çmimin, e para në vitin 1905 dhe e fundit në 2018.
Le Duc Tho, i cili fitoi çmimin së bashku me Henry Kissinger, në vitin 1973, për negocimin e marrëveshjes së paqes që do të përfundonte luftën e Vietnamit, deklaroi se nuk mund ta pranonte pasi paqja nuk ishte vendosur akoma.
Tre fitues u burgosën në kohën e çmimeve të tyre, pacifisti gjerman dhe gazetari Carl von Ossietzky (1935), avokatja e demokracisë në Mianmar, Aung San Suu Kyi (1991) dhe aktivisti kinez për të drejtat e njeriut, Liu Xiaobo (2010).
Dag Hammarskjold-it iu dha çmimi pasi humbi jetën, në vitin 1961.
Nga viti 1974, fondacioni Nobel vendosi që çmimi nuk mund të jepej pas vdekjes, përveç rasteve kur ndodh pas shpalljes së Nobelit.
Emrat e të nominuarve për çmimin Nobel për Paqe mund të mos bëhen të ditur për 50 vjet. Tashmë e dimë se Joseph Stalin, ishte nominuar dy herë, dhe Adolf Hitler, në vitin 1939. Mahatma Gandhi u nominua në vitet 1937, 1938, 1939, 1947 dhe 1948, pak para vrasjes së tij.
Në vitin 2016, u paraqit një numër rekord me 376 nominime, ku 228 ishin për individë dhe 148 për organizata. 301 nominimet në vitin 2019 përbëjnë numrin e katërt më të madh të kandidaturave.
Që nga viti 2019, janë dhënë çmime për 107 individë dhe 24 organizata.
Çmimi i këtij viti vlen 9 milion korona apo 908 mijë dollarë. /KP
