Jorge Luis Borges është një nga shkrimtarët më të mëdhenj të shekullit të XX. Ndonëse nuk e mori Çmimin Nobel në letërsi, vepra e tij arriti majat. Ai shquhet për erudicionin e jashtëzakonshëm, mjeshtrinë e rrëfimit dhe ndjeshmërinë e lartë ndaj çështjeve që prekin dhe kanë tëbëjnë me qeniet njerëzore. Jorge Luis Borges lindi me 24 gusht 1899 ne Buenos Aires,Argjentine, prej nje familjeje intelektuale. Per disa vjet u edukua ne shtepi nga nje guvernante angleze, por roli orientues i te atit (njohes i gjuheve te huaja, profesor psikologjie dhe i se drejtes) do te ishte vendimtar ne jeten e Borgesit.
1907-Borgesi ben sprovene tij te pare letrare me tegimin “Parzmorja fatale” frymezuar nga nje episod i “Don Kishotit”.
1908- Lexon dhe perkthen nga anglishtja si psh. perkthimi i “Princi i Lumtur” te O.Wilde.
1914-Familja e tij shperngulet ne Gjeneve ku, Borges, spanjishtes dhe anglishtes i shton dhe frengjishten dhe gjermanishten.
1919-1921-Familja Borges udheton ne Spanje ku, Borgesi i ri lidhet me poete te levizjes ULTRAS ne Madrid ku shkruan edhe disa poezi, persiatje e mendime.
1923- Dy vjet pas kthimit ne Argjentine boton vellimin poetik qe e beri te famshem “Afshi i Buenos Airesit” ku publikohen 38 poezi te cilat, sot konsiderohen si kryeveprat e tij ne poezi.
1925 deri me 1936 boton: vellimin e dyte poetik “Hena nga nje faqe” me 21 poezi. Essene e pare Inkuizicionet, essene “Debati”, essene “Madheshtia e shpreses sime”, vell. me poezi “Rradhori i Shen Martinit, biografine e Evaristo Carrigo, “Histori e pergjithshme”, “Pasioni”, “Histori e perjetesise”.
1930- Ky vit shenon fillimin e verbimit e tij dhe qe ketej e tutje krijimtaria e tij mbeshtetet vetem ne kujtese dhe diktim.
1938 – Ngarkohet me detyren e biblotekarit ne Bibloteken Kombetare.
Ne vitet 1940 – 1981 boton: Novelen “Pier Menar, autor i Don Kishotit”, “Aleph”, essete “Inkuzicionet e tjera”, permbledhjen “Tregime te jashtezakonshme”, “Enderr tigrash”, “LIbri i te qenit imagjinar”, “Raportet e doktor Brodise”, “Autobiografia”, “Libri prej rere” permbledhja poetike “Shifra” etj..
1956- Merr Cmimin Kombetar te Argjentines per letersine dhe ne 1980 cmimin “Servantes” ne Spanje.
Ndërron jetë me 14 Qershor 1986 në Gjenevë.
VETËVRASËSI
Nuk do të ngelet asnjë yll në natë.
Nuk do të ngelet as nata.
Do të vdes dhe bashkë me mua përmbledhja
e të padurueshmit univers.
Do t’i fshij piramidat, medaljet,
kontinentet dhe fytyrat.
Do ta fshij akumulimin e të shkuarës.
Historinë do ta bëj hi, hirin hi.
Perëndimin e fundit po shoh.
Zogun e fundit dëgjoj.
Asgjënë ia lë trashëgimi askujt.
BASHKËFAJTORI
Më kryqëzojnë dhe unë duhet të jem kryqi dhe gozhdët.
Më zgjasin gotën dhe unë duhet të jem helmi.
Më mashtrojnë dhe unë duhet të jem gënjeshtra.
Më vënë zjarrin dhe unë duhet të jem ferri.
Duhet të lëvdoj dhe të falënderoj çdo çast të kohës.
Ushqimi im është çdo gjë.
Pesha e saktë e universit, poshtërimi, ngazëllimi.
Duhet të përligj atë që më plagos.
S’ka rëndësi lumturia apo fatkeqësia ime.
Unë jam poeti.
ZGJIMI
Zbardh dita dhe ngadalë ngrihem unë
Nga ëndrrat e mia në ëndrrën e të gjithëve
Dhe gjërat zënë vendet e përditshme
Vendet e tyre dhe tek e tashmja si lumë
Derdhet shtypëse, e pamasë, e djeshmja
E mjegullt: shekulloret eksode
Të shpendit dhe njeriut, legjionet
Që hekuri shpartalloi, Roma dhe Kartagjena.
Gjithashtu kthehet jeta e përditshme:
Zëri, fytyra, frika dhe fati im.
Ah sikur vdekja, ai tjetri zgjim,
Një kohë pa kujtesë, caktuar të kishte
Për gjithçka unë isha, për emrin tim!
Ah sikur ajo e nesërme të jetë harrim!
ELEGJI PËR KUJTIMIN E PAMUNDUR
Çfarë s’do të jepja unë për kujtimin
E një rruge dheu me gjerdhe të ulët
Dhe të një kalorësi të madh që zë agimin
(Të gjatë dhe të brejtur pelerinën)
E një prej ditëve të fushnajës,
Në një ditë pa datë.
Çfarë s’do të jepja unë për kujtimin
E sime mëje duke këqyrur mëngjesin
Në vilën e Santa Irenes,
Pa e ditur ende se mbiemri i saj Borhes do të bëhej.
Çfarë s’do të jepja unë për kujtimin
E betejës në Sepeda
Dhe të kisha parë Estanislao del Kampon
Duke përshëndetur plumbin e parë
Me ngazëllimin e guximit.
Çfarë s’do të jepja unë për kujtimin
E një porte oborri të fshehtë
Që im at e shtynte çdo mbrëmje
Para se të humbiste në ëndërr
Dhe që për të fundit herë e shtyu
Katërmbëdhjetë shkurtin e 38-s.
Çfarë s’do të jepja unë për kujtimin
E barkave të Hangistit,
Duke lënë brigjet e Danimarkës
Për të zbuluar një ishull
Që ende s’ishte Anglia.
Çfarë s’do jepja unë për kujtimin
(E kisha dhe e humba)
E një pëlhure të artë të Turnerit,
E paanshme si muzika.
Çfarë s’do të jepja unë për kujtimin
Që ta kisha dëgjuar Sokratin
Që, mbrëmjen e helmit,
Shqyrtoi plot kthjelltësi çështjen
E pavdekësisë,
Duke gërshetuar mitet dhe arsyet
Ndërsa vdekja mavi ngjitej
Që nga këmbët e ftohta akull.
Çfarë s’do të jepja unë për kujtimin
Që do të më kishe thënë se më doje
Dhe që do ta kisha gdhirë natën pa gjumë,
I dërrmuar dhe i lumtur.
LUMTURIA
Ai që përqafon një grua është Adami. Eva është ajo grua.
Gjithçka ndodh për herë të parë.
Diçka të bardhë kam vërejtur në qiell. Më thonë se është hëna,
por ç’mund të bëj me një fjalë dhe një mitologji.
Pemët ma shtien pak frikën. Janë kaq të bukura.
Kafshët e qeta afrohen që unë t’iu them emrat e tyre.
Librat e bibliotekës nuk kanë shkronja. Ato gëlojnë kur unë hap librat.
Kur shfletoj atlasin projektoj formën e Sumatrës.
Ai që ndez një fije-shkrepës në terr, zjarrin është duke shpikur.
Në pasqyrë është dikush tjetër që përgjon.
Ai që këqyr detin, Anglinë po këqyr.
Ai që shqipton një varg të Lilienkronit, në betejë ka hyrë.
Kam ëndërruar Kartagjenën dhe legjionet që e shkretuan Kartagjenën.
Kam ëndërruar shpatën dhe peshoren.
Bekuar qoftë makthi, që na zbulon se mund ta krijojmë ferrin.
Ai që zhytet në lumë, në Gang po zhytet.
Ai që vështron një orë rëre, shpërbërjen e një perandorie po këqyr.
Ai që luan me një thikë, vdekjen e Qezarit po ndjell.
Ai që fle është gjithë njerëzit.
Në shkretëtirë pashë Sfinksin e ri, të sapondërtuar.
Asgjë s’është e lashtë nën diell.
Gjithçka ndodh për herë të parë, por në një mënyrë të përjetshme.
Ai që lexon fjalët e mia, ato është duke i shpikur.
BRENGË PËR ÇDO VDEKJE
I çliruar prej kujtesës dhe prej shpresës,
i pakufi, abstrakt, pothuaj e ardhme,
i vdekuri nuk është një i vdekur; është vdekja.
Si Perëndia e mistikëve,
për të Cilën duhet mohuar çdo gjykim,
i vdekuri kudogjendshmërisht i largët
nuk është veçse rrënimi dhe mungesa e botës.
Ia vjedhim gjithçka,
nuk i lëmë asnjë ngjyrë as edhe një rrokje;
ja ku është oborri që nuk e shohin më sytë e tij,
ja atje trotuari ku dikur priti shpresën e tij.
Madje dhe atë që mendojmë, mund të ishte duke e menduar edhe ai;
e kemi ndarë si hajdutët
pasurinë e netëve dhe të ditëve.
GJËRAT
Bastuni, monedhat, çelësat,
E bindura bravë, të vonuarat shkrime
Që të paktat ditë të mbetura të jetës sime
S’kanë për t’i lexuar, kutia e shahut dhe letrat,
Një libër dhe e vyshkur mes faqeve të tij
Një manushaqe, monument i një nate
Pa dyshim të paharrueshme por e harruar tani,
E kuqja pasqyrë perëndimore ku përflaket
Një aurorë imagjinare. Sa shumë gjëra,
Gozhdë, kupa, atlase, oborre, limonë,
Na shërbejnë si skllevër të pagojë,
Të verbra dhe habitshëm heshtur të tëra
Tej harresës sonë kanë për të vazhduar;
Nuk do ta dinë kurrë që kemi shkuar.
NJË LEXUES
Le të mburren të tjerët për faqet që kanë shkruar;
unë krenohem për ato që kam lexuar.
Mund të mos kem qenë një filolog,
mund të mos kem shqyrtuar animet, mënyrat, shndërrimin e mundimshëm të shkronjave,
d-ja që ngurtësohet në t-ë,
barasvlerën e g-së dhe k-së,
por gjatë viteve të mi kam ushtruar
pasionin për gjuhën.
Netët e mia janë mbushur me Virgjilin;
ta kem ditur dhe ta kem harruar latinishten
është një zotërim, sepse harresa
është një prej formave të kujtesës, bodrumi i saj i mugët,
fytyra tjetër e fshehtë e monedhës.
Kur në sytë e mi u fshinë
të zbrazëtat pamje të dashura,
fytyrat dhe faqja,
iu përkushtova studimit të gjuhës së hekurit
që përdorën të vjetrit e mi për të kënduar
shpatat dhe vetmit,
e tani, nëpërmjet shtatë shekujsh,
që nga Thule-ja e Fundit,
më mbërrin zëri yt, Snorri Sturluson.
Djaloshi, përballë librit, i nënshtrohet një disipline të përpiktë
dhe e bën pas një njohurie të përpiktë;
në moshën time, çdo ndërmarrje është një aventurë
që kufizohet me natën.
Nuk do të përfundoj t’i deshifroj gjuhët e moçme të Veriut,
nuk do t’i zhys dot duart plot ankth në arin e Sigurdit;
detyra që po ndërmarr është e pakufi
dhe do të më shoqërojë deri në fund,
jo më pak e mistershme se universi
dhe se unë, nxënësi.
